Sposoby na wyjście z kryzysu po pandemii w samorządach
W marcu 2020 r. na całym świecie nastąpił nadzwyczajny kryzys gospodarczy. Polskie samorządy w ciągu 30 lat istnienia nie były świadkiem zapaści o porównywalnej skali. Kryzys wywołany przez koronawirusa dotyka wszystkich, pogłębiając nierówności społeczne i ekonomiczne. Spadły wpływy JST z podatku PIT i CIT, podatku od nieruchomości, a także z usług, np. transportu publicznego. Wzrosły za to koszty, należało bowiem błyskawicznie dostosować się do nowej sytuacji kryzysowej.
Czy rozwiązaniem tej trudnej sytuacji mogą być inwestycje, a co za tym idzie zwiększenie zadłużenia samorządu w celu pozyskania wkładu własnego? W obliczu kolejnej fali pandemii, zapowiadanej na połowę września, oraz projektu nowelizacji Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, zawierającego realizację zmian zapowiadanych w rządowym programie Polski Ład, wydaje się, że to jedyny sposób na wygenerowanie środków, które pozwolą pokryć zapotrzebowanie na środki do uzupełnienia wkładów własnych na inwestycje.
Fundusze europejskie? Konieczny wkład własny
Żaden projekt, który jest współfinansowany ze środków unijnych, nie jest finansowany przez Unię Europejską w stu procentach. Dlatego każdy samorząd realizujący projekt z wykorzystaniem funduszy unijnych musi dysponować wkładem własnym. Fundusze europejskie na lata 2021−2027 to 72,2 mld euro z polityki spójności oraz 3,8 mld euro z Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, a więc łącznie ok. 76 mld euro.
Środki z funduszy UE mogą zostać przeznaczone na realizację inwestycji w innowacje, przedsiębiorczość, cyfryzację, infrastrukturę, ochronę środowiska, energetykę, edukację i sprawy społeczne. Bardzo ważne będzie umiejętne wydanie tych środków, ponieważ może to być ostatni tak duży zastrzyk pieniędzy dla Polski.
Kredyt nie jest jedynym wyjściem
Mając na uwadze zarządzanie ryzykiem w sektorze publicznym, należy zakładać, że wszystkie trudności wynikające z pandemii mogą powrócić, zwłaszcza w obliczu zbliżającej się czwartej fali zachorowań. Czy w tych trudnych czasach wychodzenie z tej trudnej sytuacji gospodarczej poprzez zwiększanie zadłużenia jest dobre? Przede wszystkim warto podkreślić, że decydując się na zaciągnięcie zadłużenia, nie trzeba korzystać z kredytu, który jest produktem podlegającym licznym ograniczeniom wynikającym wprost z ustawy Prawo zamówień publicznych.
Dużo większą elastyczność dają obligacje komunalne, ponieważ nawet po ich emisji można uzgodnić z bankiem nowy harmonogram ich wykupu. Ponadto emisja obligacji jest wyłączona spod wymagań PZP, co oznacza, że proces ich pozyskania można lepiej dostosować do potrzeb danej jednostki samorządu terytorialnego.
Opłacalny wzrost zadłużenia
Ważny jest również cel finansowania zwrotnego. Warto przeznaczyć środki na inwestycje prorozwojowe, np. projekty infrastrukturalne, które przyczynią się do wyjścia z kryzysu i rozwoju społeczno-ekonomicznego samorządu w dłuższej perspektywie. Jeżeli jest to dług przemyślany, możliwy do obsługi z punktu długofalowej kondycji i stabilności finansów JST, warto podnieść swoje zadłużenie, żeby zrealizować projekty, które będą służyć mieszkańcom przez najbliższe kilkadziesiąt lat. Wszystko to naturalnie w granicach prawa i w granicach wynikających z analizy zdolności zadłużenia.
Inwestycje przyśpieszą wyjście z kryzysu
Pandemia i proponowane przez rząd zmiany w zakresie podatku PIT nie oszczędzają samorządów. Budżety gmin, powiatów i województw skurczyły się z powodu ograniczeń. Długotrwałość tego załamania zależeć będzie od działań optymalizacyjnych. Samorządy muszą więc teraz w pierwszej kolejności wyjść z kryzysu i odmrozić gospodarkę, a następnie uodpornić się na kolejne kryzysy, takie jak pandemia czy zmiany klimatu.
Tempo wychodzenia z kryzysu będzie zależeć od sposobu sfinansowania tej specyficznej sytuacji. Żeby ustabilizować i wzmocnić ożywienie gospodarcze, niezbędne mogą okazać się inwestycje prorozwojowe. Samorząd może sfinansować wkład własny na inwestycje poprzez emisję obligacji komunalnych, które są nowoczesną formą kredytowania, wartą rozważenia w czasach niesprzyjających inwestycjom.
Mariusz Gołaszewski, prezes Aesco Group, instytucji analitycznej i doradczej świadczącej usługi dla samorządów i instytucji publicznych
Dodaj komentarz