Demokracja i ekonomia w Azji Wschodniej
Kiedy w 1989 roku Polska rozpoczynała proces transformacji od gospodarki socjalistycznej do rynkowej, głoszono tezę, że sukces gospodarczy możliwy jest jedynie w warunkach państwa liberalnego i demokracji. Demokracja i ekonomia miały według zwolenników tej tezy być ściśle powiązane.
Od tamtej pory upłynęło prawie 30 lat. Dziś na naszych oczach rośnie największa potęga gospodarcza świata, gdzie intensywny rozwój gospodarczy odbywa się w warunkach braku demokracji. Jednocześnie udział krajów Europy Zachodniej i Ameryki Północnej w światowym PKB systematycznie spada.
Czy błyskawiczny wzrost gospodarczy Chińskiej Republiki Ludowej stanowi wyjątek w światowej ekonomii? Patrząc na kraje sąsiadujące z tą potęgą gospodarczą, można zauważyć, że w Azji Wschodniej historia toczy się dokładnie odwrotnie, niż chcieliby tego zwolennicy związków demokracji z dobrobytem. W tamtym regionie intensywny wzrost gospodarczy poprzedzał zazwyczaj przemiany demokratyczne.
Kraje i regiony takie jak Tajwan, czy Korea Południowa najpierw przechodziły okres intensywnego rozwoju a następnie dokonywały się w nich przemiany demokratyczne. W innych zaś funkcjonuje system zwany “półtorapartyjnym” z dominująca partią rządzącą i “wieczną” opozycją.
Wydaje się więc, że demokracja i ekonomia w Azji Wschodniej wiążą się w zupełnie inny sposób, niż miało to miejsce na Zachodzie po II wojnie światowej. W krajach wschodnioazjatyckich demokracja była skutkiem a nie przyczyną szybkiego bogacenia się społeczeństwa.
Demokracja i ekonomia na Tajwanie
Najbliższym ChRL pod względem kulturowym obszarem jest Tajwan. Wyspa ta faktycznie stanowiła część państwa chińskiego przez 200 lat a 98 procent jej mieszkańców uważanych jest za Chińczyków.
Trzeba tu dodać, że – mówiąc o Chińczykach jako narodzie – mamy na myśli różne grupy etniczne, posługujące się różnymi językami i posiadające różne zwyczaje. Kiedy na przełomie XIX i XX wieku pojęcia narodu i nacjonalizmu zostało przejęte w Chinach z Europy, część ludów zamieszkujących ten kraj uznano za naród chiński a część za mniejszości narodowe.
W 1945 roku Chiny odzyskały Tajwan po 50 latach japońskiej okupacji. Najnowsza historia wyspy, jako organizmu faktycznie odrębnego od reszty Chin zaczęła się w roku 1949. Wtedy komuniści kierowani przez Mao Zedonga opanowali większość Państwa Środka i proklamowali utworzenie Chińskiej Republiki Ludowej. Na skutek sukcesu komunistów organy centralne i część armii obalonej Republiki Chińskiej zostały ewakuowane na Tajwan i tam Republika Chińska przetrwała do naszych czasów, choć nie jest ona uznawana przez większość krajów świata ani ONZ.
Mimo że w latach 70 XX wieku Republika Chińska straciła miejsce w ONZ i uznanie dyplomatyczne większości rządów, wiele krajów a przede wszystkim Stany Zjednoczone utrzymują nieformalne kontakty z jej władzami.
Cud gospodarczy pod rządami partii typu leninowskiego
W ciągu kilkudziesięciu lat Tajwan zmienił się z biednej wyspy w jeden z najbardziej zamożnych obszarów świata. Chociaż władze na Tajwanie były i ciągle pozostają jednym z głównych sojuszników Stanów Zjednoczonych w rejonie Azji Wschodniej, przez 40 lat panował tam system w dużej mierze skopiowany ze Związku Radzieckiego. Demokracja i ekonomia nie były jednakowo traktowane pod rządami Partii Narodowej.
Partia Narodowa – Kuomintang (Guomindang) została przeorganizowana od podstaw w latach 20 XX wieku. Ówczesny jej przywódca Sun Jat-sen (Sun Zhongshan) doprowadził w tym czasie do tzw. pierwszego zjednoczonego frontu z Komunistyczną Partią Chin.
Statut Kuomintangu, jego struktura organizacyjna a w końcu aparat państwowy i aparat represji zostały więc skopiowane z rozwiązań stosowanych przez komunistów w Rosji. Chociaż wkrótce sojusz narodowców z komunistami rozpadł się, skopiowane rozwiązania uznano za bardzo przydatne w chińskich warunkach.
Po ewakuacji rządu na Tajwan zaczerpnięte od komunistów wzory stosowano, mimo że kraj stal się sojusznikiem USA. Dzięki nim na Tajwanie – podobnie jak w Korei Północnej – rządziła swego rodzaju dynastia panująca.
Do 1975 roku urząd prezydenta sprawował generalissimus Czang Kaj-szek (Jiang Jieshí). Jego najstarszy syn był premierem. Stał się on też następcą na fotelu prezydenta po śmierci ojca. Inni członkowie rodziny pełnili najwyższe funkcje w państwie. Stan wojenny, który obowiązywał na wyspie przez ponad 40 lat, uniemożliwiał rejestrację jakichkolwiek nowych partii politycznych a każda próba stworzenia ogólnokrajowego ruchu przez lata wiązała się z represjami.
Po masakrze dokonanej przez Kuomintang w 1947 roku Tajwan stracił prawie całą inteligencję. Od tamtej pory wszystkie funkcje od szczebla starosty powiatu pełnione były przez Chińczyków przybyłych na wyspę po 1945 roku.
Republika Chińska posiadała wprawdzie parlament, ale przez 40 lat nie organizowano wyborów mających wyłonić wszystkich jego członków. Przeprowadzano jedynie wybory uzupełniające z prowincji Tajwan, ponieważ pozostałe prowincje znajdowały się poza kontrolą rządu.
Deputowani przybyli z Chin kontynentalnych w 1949 roku i w większości sprawowali swe mandaty do roku 1991. Oczywiście, część z nich zmarła a cześć przywożono na sesje pod kroplówką.
Intensywny rozwój a po nim demokracja
Demokracja i ekonomia na Tajwanie zdają się funkcjonować niezależnie od siebie. Pod rządami autorytarnymi wyspa przeżyła prawdziwy skok gospodarczy. W latach 1951 – 1984 średni roczny wzrost PKB wyniósł 8,9 proc. Dochód narodowy w przeliczeniu na jednego mieszkańca wzrósł w latach 1952 – 1977 z 200 do 1200 USD.
Do dziś Tajwańczycy opowiadają z dumą, że jeszcze w latach 50 XX wieku dzieci chodziły w koszulkach z worków po ryżu a dziś ich wyspa należy do najbogatszych regionów świata. Działo się to mimo konieczności importowania większości surowców i przy ogromnych wydatkach na zbrojenia.
Wraz ze wzrostem bogactwa rosła dobrze wykształcona klasa średnia posiadająca polityczne aspiracje. Przejawami tych aspiracji były protesty ludności początkowo tłumione krwawo przez policję. Demokracja i ekonomia wiązały się więc na wyspie w ten sposób, że rosnąca zamożność wywołana rozwojem gospodarczym wpływała na zwiększające się żądania polityczne.
Demokratyczne przemiany trwały jednak na Tajwanie przez dziesiątki lat. Dokonywane były małymi krokami oraz pod dużym wpływem presji społecznej i międzynarodowej.
Od lat 50. XX wieku organizowano wybory samorządowe z możliwością startowania w nich przez niezależnych kandydatów. Nie mogli oni jednak tworzyć ponadlokalnych struktur organizacyjnych. Dopiero po utracie miejsca w ONZ w 1970 roku rząd Republiki Chińskiej zaczął liczyć się z koniecznością pozostania na Tajwanie na dłuższy okres. Wcześniej wierzono w rychłe wyzwolenie Chin spod, jak to określano, “komunistycznej rebelii”.
W wyniku niekorzystnych dla siebie zmian na arenie międzynarodowej, Kuomintang zaczął szukać legitymacji dla swojej władzy śród miejscowej ludności. Wiązało się to ze stopniowym umożliwianiem Tajwańczykom osiągania kierowniczych stanowisk w partii.
W roku 1979 powstało pierwsze czasopismo opozycyjne i ruch społeczny “Bezpartyjni”. Dopiero jednak w 1986 roku działacze ruchu mogli z cichą aprobatą władz założyć pierwszą niezależną partię polityczną. W 1987 roku po 40 latach zniesiono stan wojenny, co otwarło drogę do swobodnego zrzeszania się. W 1991 roku odbyły się zaś pierwsza po ponad 40 latach wybory na wszystkich członków Zgromadzenia Narodowego.
Wprowadzenie demokracji nie oznaczało końca rządów Kuomintangu
Co jednak ciekawe, wprowadzenie demokracji i wolności słowa nie doprowadziło na Tajwanie do natychmiastowego przejęcia władzy przez opozycję. Mimo organizowania demokratycznych wyborów parlamentarnych i prezydenckich Partia Narodowa rządziła niepodzielnie do 2000 roku, kiedy to wypory prezydenckie wygrał kandydat opozycji.
Przyczyną pierwszego sukcesu wyborczego opozycji nie było jednak radykalne zwiększenie dla niej poparcia ale rozpad Kuomintangu na dwie partie wystawiające osobnych kandydatów. Przyczyniła się do niego również ordynacja wyborcza, która nie przewidywała drugiej tury wyborów.
Jako przyczynę sukcesów Kuomintangu po wprowadzeniu demokratycznych wyborów wskazuje się dominujący w Azji Wschodniej konfucjański system wartości. W jego ramach nie mieściło się pojęcie praw. Zamiast niego członkowie społeczności mieli wobec siebie obowiązki. Obowiązek rządzących stanowiło zapewnienie poddanym możliwości rozwoju i godnego życia. Do poddanych należało natomiast posłuszeństwo.
Ponieważ Kuomintang zapewniał rozwój wyspy przez 40 lat swych autorytarnych rządów, mieszkańcy okazywali mu posłuszeństwo nawet po zmianie systemu. Demokracja i ekonomia nie są więc w Azji Wschodniej tak ze sobą związane jak ekonomia z powinnościami.
Demokracja i ekonomia w innych krajach regionu Azji Wschodniej
Również w Korei Południowej dynamiczny rozwój gospodarczy miał miejsce w czasach rządów autorytarnych. Do lat 90. XX wieku rządy kolejnych dyktatorów przeplatane były tam krótkimi okresami odwilży. Wolność słowa została mocno ograniczona a w 1972 roku wprowadzono do systemu prawnego karę więzienia za krytykę władz.
Demokracja i gospodarka nie rozwijały się więc w tym samym tempie. Okres szybkiego wzrostu przypadał tam na lata dyktatury wojskowej. Park Chung Hee rządził od czasu przewrotu wojskowego w 1961 roku do 1979 roku, kiedy to został zamordowany. Jego dyktatorskie rządy nastały po krótkim okresie liberalizacji zapoczątkowanym Rewolucją 19 Kwietnia 1960 roku.
Po 1979 roku doszło do kolejnego rozbudzenia nadziei na zmiany polityczne. Zostały one jednak pogrzebane kolejnym zamachem stanu w 1980 roku. Autorytarne rządy Chun Doo Hwana w latach 1980 – 1988 również charakteryzował szybki rozwój gospodarczy. Dopiero narastająca presja społeczna doprowadziła do zmian politycznych w Korei.
Również Hongkong rozwijał swoją potęgę ekonomiczną w warunkach braku demokracji. Wielka Brytania rządziła przez stulecie twarda ręką swoją kolonią. Do momentu przejęcia miasta przez ChRL w 1997 roku Chińczycy mieli nawet ograniczony dostęp do wyższych urzędów czy stopni oficerskich w policji.
Systemy “półtorapartyjne”
W Singapurze formalnie obowiązuje ustrój demokratyczny. Mimo to od 60 lat władzę sprawuje tam niezmiennie Partia Akcji Ludowej. Jest to klasyczny przykład systemu politycznego zwanego “półtorapartyjnym”. Ponadto znanemu na całym świecie drakońskiemu prawu towarzyszą w tym kraju znaczne ograniczenia wolności słowa.
W latach 90 XX wieku doszło nawet do skandalu dyplomatycznego, kiedy polska ambasada zainstalowała zakazaną w Singapurze antenę satelitarną. Zakazem rozpowszechniania obejmowano nie tylko treści polityczne ale nawet prasę kobiecą.
Podobnie w Malezji – mimo formalnego obowiązywania demokratycznej konstytucji – od 1957 roku władzę sprawuje Front Narodowy. Znane były przypadki oskarżania nazbyt ambitnych działaczy politycznych o przestępstwa seksualne.
Tymczasem, poza okresami kryzysowymi związanymi z gospodarką świata lub regionu, Malezja może pochwalić się dość wysokim wzrostem PKB. W latach 90. XX wieku wahał się on między 8,9 a 10 proc. Dopiero kryzys azjatycki doprowadził do spadku PKB w 1998 roku o 7,4 proc. Stratę udało się jednak szybko nadrobić.
Po raz drugi do spadku PKB doszło w 2009 roku, tym razem w wyniku światowego kryzysu. Od tamtej pory gospodarka kraju rozwija się w tempie między 4,2 a 7,5 procent rocznie.
Chińska Republika Ludowe na tle innych krajów Azji Wschodniej
Jak można zauważyć, rozwój gospodarczy Chińskiej Republiki Ludowej w warunkach braku demokracji nie jest niczym wyjątkowym. W Azji Wschodniej demokracja i ekonomia oddziałują na siebie inaczej, niż przypuszczają liberałowie.
Demokracja jest tam raczej efektem szybkiego rozwoju, niż jego przyczyną. Choć przykład Singapuru pokazuje, że nie zawsze rozwój ekonomiczny musi oznaczać więcej demokracji i wolności.
Gdyby ktoś chciał odpowiedzieć na pytanie, czy Chiny staną się krajem demokratycznym, ma jako analogie dwa zupełnie przeciwstawne przykłady. Zarówno Tajwan, jak i Singapur zamieszkane są w zdecydowanej większości przez Chińczyków. Na Tajwanie demokracja rozwinęła się po okresie szybkiego wzrostu gospodarczego. W Singapurze natomiast bogactwo i dobrobyt współistnieją z systemem autorytarnym. Mimo obowiązywania demokratycznej konstytucji, społeczeństwo głosuje tam na partię rządzącą niezmiennie od 60 lat.
Autor: Wojciech Ostrowski
Pytanie czy wojna handlowa pomiędzy USA a Chinami będzie miała wpływ na rozwój demokracji i ekonomii.
chinskiraport.pl/blog/wojna-handlowa-usa-chiny/
zapomnialem o co sie chcialem zapytac